Шу кунларда Ўзбекистонда пилла териш мавсуми авжида.
Аммо, пилла етиштириш мажбурияти бўлмаган фермерлар ҳам пилла топширишга мажбурланмоқда.
Ҳоким, прокурор ва Ички ишлар бўлими бошлиғи "ТРИО"си бу ишларга бош-қош бўлиб турибди.
Пилла топширишни истамаган фермерлар зўравонлик билан ИИБга олиб борилиб, пилла шартномаси тузишга мажбурланяпти.
Президент Мирзиёев пилла етиштиришни юз фоиз касаначилик тизимига ўтказган, аммо амалдачи?
Мана бу расмга эътибор беринг.
Орган ходимлари бир фермерни уриб, тан жароҳатлари етказиб, ерга босиб, қўлига кишан тақмоқда.
Бундай муносабатдан бу фермер ашаддий жиноятчи бўлса керак, деб ўйлашингиз тайин.
Йўқ, бу фермер жиноятчи эмас, ички ишлар ходимлари бу фермерни пилла топшириш бўйича мажбурий шартнома қилдиришга олиб боришмоқчи.
Бошлиқлари шундай буйруқ берган, қандай қилиб бўлса ҳам олиб келишни амр қилган.
Умуман олганда, бундай ҳолатар бугун Ўзбекистонда ўнлаб, балки юзлабдир.
Пилла етиштириш фермерлар бўйнига қўйилган ортиқча юк, ортиқча харажат ва фойдасиз соҳа бўлиб қолмоқда.
Гарчи президент фармони билан пилла етиштириш юз фоиз касаначилик тартибига ўтказилган бўлса-да, фермерлар ҳамон пилла етиштиришга мажбурланмоқда.
Бу мажбурлов эса ҳоким-прокурор-ИИБ бошлиғи учовлигида уюштирилмоқда.
Пилла шартномаси бўлмаган фермерлар ҳам ҳоким ва прокурорнинг топшириғи билан ички ишлар бўлимига мажбурлаб олиб бориляпти, улардан ёки пилла, ёки унинг пулини топшириш талаб қилиняпти.
17 май куни Қашқадарё вилоятининг Қамаши туманида ҳам шундай воқеа содир бўлди. Пилла тайёрлаш корхонаси билан ҳеч қандай шартномаси бўлмаган фермер Сирожиддин Қурбоновни учта профилактика инспекторлари қўлларини қайириб, уриб, тепкилаб прокурор олдига олиб боришган:
"Милисалар менга Қамаши ИИБга боришинг керак, бошлиқ чақиряпти деб айтишди. Мен уларга иш қиляпман, дала суғоришим керак, 20та қиз ишлаб ётибди, уларга сув олиб боришим керак, далам узоқ, уларни яна қайтариб олиб келишим керак дедим. Улар эса йўқ борасан деб, менга ҳужумга ўтди. Азамат, Ўрмон ва Ориф деган милисалар қўлимни қайириб, ерга босиб, уриб, тепкилашди. Азамат дегани мени бўғди, ҳушимдан кетиб йиқилдим. Ҳушсиз ётганимда ҳам мени қийнашди. Кейин қўлимга кишан тақиб ИИБга олиб боришди".
Орган ходимлари фермерга ҳатто кийиниб олишга рухсат бермаган. Дала кийимида, ялангоёқ машинага босиб ИИБга олиб кетишган.
Қандай жиноят қилганидан ўзи ҳам хабари йўқ Сирожиддин Қурбоновнинг айтишича, Қамаши тумани ички ишлар бошлиғи ва прокурор билан учрашганидан сўнг уни пилла режасини бажармагани учун олиб келишгани аён бўлган:
"ИИБ бошлиғига олиб киришди. Нима эмиш, пиллага шартнома қиласан эмиш. Ахир мен пилла олмаган бўлсам, пилла мавсуми тугаганда менга шартнома қил дейишяпти. Мен қаердан пилла топиб бераман".
Ўша куни Сирожиддин Қурбонов кечаси соат 11гача ички ишлар бўлимида ушлаб турилган ва кейин уйига қўйиб юборилган.
Ички ишлар ходимлари зўравонлигидан жисмоний ва руҳий жароҳат олган фермернинг саломатлиги ёмонлашган ва уйга тез ёрдам чақиртирилган.
Сирожиддин Қурбоновнинг укаси воқеа ҳақида 102 телефон рақми, ички ишлар бўлимига хабар берган, аммо чора кўрилмаган. 18 май куни экспертиза ишламайди деган баҳона билан унинг мурожаати қолдирилган.
20 май куни вилоят прокуратурасига арз қилганидан ва унинг калтакланаётганига оид суратларни тақдим қилганидан сўнггина, унга экспертизадан ўтиш ҳақида қарор берилган, тўрт кундан кейин. Бу муддатда унча бунча жароҳат ҳам битиб кетади.
Фермер ўзига нисбатан бўлган зўравонлик ҳақида вилоят прокуратурасига шикоят киритган. Экспертиза натижалари ҳозирча чиқмаган.
Аммо аризаси адолатли кўринишидан фермернинг умиди йўқ. Чунки, уни калтаклаган профилактика инспекторларидан бири унга, “мингта ариза қилмайсанми, бунақа ишларни биз ҳар куни қиламиз, бизга ҳеч нарса бўлмайди”, деб айтган.
Ўзбекистонда пиллачилик президент фармони билан хусусий секторга ўтказилганига анча бўлди. Аммо Озодлик суҳбатлашган фермерларнинг айтишича, улар ҳануз пилла етиштириш учун шартнома қилишга мажбурланмоқда.
Туман ҳокими, прокурор ва ИИБ бошлиғи агар шуртнома қилмаса, бир айб топиб фермер ери олиб қўйилиши билан таҳдид қилишда давом этяпти.
Бу ҳолатни фермерларнинг республика Телеграм каналида ёзилган юзлаб шикоятлардан ҳам билиш мумкин.
“Пилла топширмагани учун жарималар бекор қилинадиган вақтлар тезроқ келсайди”
“Мени дашт жойда фермерим бор, фермер жойдан артизан чикмайди яшаш жойимда ичимлик сув муоммо хуллас атрофимда деярли тут йук хар йили 100кг пилла шартнома киб план топшираман шу йил 105гектар лалми жойга 6кг дан план куйган Иштихон туман кенгашдан пилла шароитга караб яни тут бор йуклигига караб бокиладими еки мажбурийми мажбурий булса тут бумаса кайдан карайман шунга бирор ечим айтингсизлар”
"Ростдан хам курт бокишга одамим, барг сотиб олишга пулим йук. Кунора тракторчиларга иши учун пул беряпман.
Бугдойни суспензияси, чигит экишни якунлашимни узига хозир камида 30 млн. пул керак.
Бир кишига куртни олиб берсангиз 2 коп ун,ёг, барг кесиши учун одам, мошинасига газ куйиб беришингиз керак.
Нима дейсилар хурматли фермерларни химоячилари?
Мен ноконуний иш килмаяпман, ёлгон гапирмаяпман, узи ноконуний ишларни устида юрган одам сизни ишлашга куймаса нима килиш керак"
Телеграм каналида бу каби юзлаб шикоят бор.
Президент Мирзиёев ўз чиқишларида пилла етиштириш энди марказлашган тизимда бўлиши, ипак қурти учун етарли тут плантациялари ташкил қилиниши, пилла етиштиришда мажбурлаш йўқлиги ҳақида кўп гапирган.
Аммо, гарчи хўжаликларида тут плантациялари у ёқда турсин, тут дарахтининг ўзи бўлмаган ҳудудларда ҳам фермерларга ипак қурти боқиш мажбурияти қўйилмоқда:
“Давлат қонунчилигида фермерга мажбурий пилла боқтириш борми, ҳамма тут плантациялар пилла кластерларига президент қарори билан ўтган бўлса, фермер пиллага нима бериб боқса бўлади.
Ёки кластердан 1 кг пиллани 70 мингдан сотиб олиб кейин кластер фермерга 35-40 мингдан пулини тўлаб бериши қанчалик тўғри, қайси замонда яшаяпмиз, бу хоким деганлари кластер билан фермерни орасидаги ишга аралашиши тақиқланган бўлишига қарамасдан нега фермерларга ерни олиш бўйича тазйиқ ўтказмоқда?”
Аслида, президент қарорларига кўра, пиллани қайта ишловчи корхоналар пилла етиштирадиган касаначиларни, ишсиз аҳолини топиб улар билан шартнома қилиб ипак қурти боқишни йўлга қўйиши керак.
Аммо бундай бўлмаяпти. Фермерлар уларга юклатилган мажбурий шартномани бажариш учун изиллаб пилла излаяпти. Фермерлар Телеграм гуруҳида бундай фермерларни кўплаб учратиш мумкин:
“Бизда Чироқчида 60-70 минггача пилла”
“Пилла қаерда неча пулдан экан, билганлар ёзинглар”
“Пиллакорларга ассалом, бизга пилла керак сотиб олишга”
“Қашқадарё вилоят, Косон туманида 2024 йилги пилла пулини ололмаяпмиз. Буларни сўрайдиганлар борми, нима қилсак бўлади?”
Фермерларнинг айтишича, ўтган йилги пилла пулини ҳали бермаган пилла корхоналари бу йил ҳам ўтган йилги нархдан кам нарх белгилаяпти.
Агар пилла қабул қилиш пунктлари бугун фермер ва касаначилардан бир килограмм пиллани 35-40 минг сўмдан олаётганлар бўлса, “қора бозорда” унинг нархи 70-75 минг сўмга чиқиб кетди.
Пиллачиликда фермерларни ташвишга солаётган яна бир масала, бу ипак қуртининг озуқаси бўлган тут дарахтларининг етишмаслиги.
Баъзи туманларда тут дарахтининг ўзи йўқ. Бироқ фермерлар зиммасига пилла етиштириш қўйилган.
Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2020 йилда имзолаган «Ўзбекистон Республикасида пиллачилик ва қоракўлчиликни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги фармонида пиллачиликни ривожлантириш бўйича аниқ чора тадбирлар белгиланган эди.
Яъни, пиллачилик касаначилик асосида ривожлантирилиши, янги тутзорларни барпо этиш, тут қаторларини кенгайтириш ва мавжуд тутзорларни модернизация қилиш орқали пиллачиликнинг озуқа базасини мустаҳкамлаш айтилган.
Фармоннинг бирор жойида фермерлар пилла етиштиришга масъул деб ёзилмаган.
“Фермер хўжалиги тўғрисида”ги Қонуннинг 22-моддасига кўра, фермер хўжаликларининг хўжалик фаолиятига давлат органлари ҳамда бошқа органлар ва ташкилотлар, шунингдек уларнинг мансабдор шахслари аралашувига йўл қўйилмайди.
Фуқаролик кодексининг 354-моддасига кўра, фуқаролар ва юридик шахслар шартнома тузишда эркиндирлар. Шартнома тузишга мажбур қилишга йўл қўйилмайди.
Аммо, бугун ҳокиму прокурорлар ва ИИБ бошлиқларига Фермерлар тўғрисидаги қонун ҳам, Фуқаролик кодекси ҳам ва бошқа қонуний ҳужжатлар ҳам тегишли эмасдек, кўринади.
Форум